03 Ιούλ Σπινόζα, «την αιωνιότητα τη διαβλέπουμε ήδη μέσα στους κόλπους της ίδιας της ζωής»

Γενέθλια, κηδεία και σκηνές από ένα γάμο. Όχι, δεν είναι τίτλος μίας ταινίας, αλλά θα μπορούσε να είναι ο τίτλος του προηγούμενου Σαββάτου. Ο μικρός μου ανιψιός έγινε ενός έτους, την ίδια μέρα έγινε η κηδεία της στεπμοδερ του γιού μου (η λέξη μητριά ποτέ δεν μου άρεσε, συνειρμικά φέρνει στο νου την κακιά μητριά, αλλά υπάρχουν και καλές μητριές) και για να ισορροπήσω αυτά τα δύο γεγονότα με τα συναισθήματα της χαρμολύπης που φέρουν, κατέβηκα στο Παλαιό Φάληρο να βρεθώ κοντά στη θάλασσα. Καθισμένη σε ένα παγκάκι κοιτώντας τη θάλασσα και προσπαθώντας να βάλω τις σκέψεις μου σε μία τάξη στα παράλληλα σύμπαντα που όλοι ζούμε, μπροστά μου πέρασε μία νύφη ακολουθουμένη από τους συγγενείς της που τη φωτογράφιζαν. Απαρατήρητη δεν περνούσε με το μεγαλοπρεπές νυφικό που φορούσε και το περίτεχνο χτένισμα που είχε κάνει, ωστόσο το ρόλο της τον είχε πάρει μάλλον πολύ σοβαρά γιατί όσο περπατούσε και φωτογραφιζόταν χαμόγελο δεν είχε σκάσει.

Ο Ολλανδός φιλόσοφος Σπινόζα που γεννήθηκε στο Άμστερνταμ το 1632 και πέθανε σαράντα πέντε χρόνια μετά, θεωρείται ότι ήταν άνθρωπος έντιμος, εγκάρδιος, ευπροσήγορος, κοινωνικός και άψογος στο ήθος του και η ζωή του αποδεικνύει την υπεροχή της αυστηρής λογικής έναντι της ηθικής υποκρισίας. Το παρακάτω απόσπασμα είναι από το βιβλίο Ο Σπινόζα και η τέχνη της ευτυχίας, εκδόσεις Μελάνι.

«Το να νομίζουμε ότι η ζωή είναι αιώνια δείχνει ότι συγχέουμε τη διάρκεια με την αιωνιότητα. Δείχνει ότι πιστεύουμε  πως η αιωνιότητα δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα ατελείωτο χρονικό διάστημα, ένας χρόνος αόριστος ή άπειρος. Αλλά, η αιωνιότητα είναι το αντίθετο του χρόνου.
Χρόνος είναι η αλλαγή και το γίγνεσθαι, η άνοδος και η κάθοδος, η γέννηση και ο θάνατος. Χρόνος είναι η ζωή. Αιωνιότητα σημαίνει το αντίθετο: είναι αυτό που δεν αλλάζει και δεν εξελίσσεται, ακριβώς επειδή η αιωνιότητα βρίσκεται έξω από το χρόνο. Ωστόσο, γράφει ότι το ανθρώπινο πνεύμα δεν μπορεί να καταστραφεί απόλυτα μαζί με το σώμα, αλλά από αυτό παραμένει κάτι που είναι αιώνιο.

Ένα μέρος μας είναι αιώνιο και υπάρχει μετά το θάνατο του σώματος, ξέρουμε όμως ήδη πως αυτή η αιωνιότητα δεν είναι ζωή. Ξέρουμε επίσης πως αυτό το μέρος μας δεν μπορεί να ταυτιστεί με αυτό που ονομάζουμε Ψυχή. Οι αναμνήσεις, οι επιθυμίες και τα πάθη μας-όλα όσα συγκροτούν την ψυχή- θα χαθούν με το θάνατο του σώματος, αφού από αυτό εξαρτώνται.

Ποιο είναι τότε αυτό το μέρος της αιωνιότητας;
Γνωρίζουμε ότι ο Θεός είναι άπειρος και αιώνιος. Γνωρίζουμε επίσης ότι εμείς είμαστε πεπερασμένοι, αδύναμοι και εξαρτώμενοι, άρα θνητοί. Κι όμως, τόσο η αυστηρότητα του συλλογισμού όσο και η εμπειρία της διανοητικής αγάπης για το Θεό μας δείχνουν ότι είμαστε όλοι, ένα μέρος τους Θεού – της Φύσης δηλαδή ή του σύμπαντος – το οποίο όσο ασήμαντο κι αν φαίνεται, δεν παύει να είναι ουσιώδες. Είμαστε εφήμερα μέρη ενός αιώνιου όλου.

Έτσι, αντιλαμβανόμενοι τον εαυτό μας ως ένα μέρος του όλου, ως ένα κομμάτι του θεϊκού παζλ, αντιλαμβανόμαστε και την αιωνιότητα μας. Αν η ύπαρξη μας συμμετέχει στην αιωνιότητα του θεϊκού σύμπαντος, θα πρέπει να είναι και αυτή αιώνια κατά κάποιον τρόπο. Αν στο όλον στο οποίο συμμετέχουμε δεν χάνεται με το δικό μας θάνατο, βλέπουμε ότι την ιδέα τουλάχιστον της ύπαρξης μας δεν μπορεί να την αγγίξει ο θάνατος».

Και συνεχίζει λίγο πιο κάτω. «Όσο  περισσότερο προχωράμε στη γνώση των αιτιών που μας καθορίζουν, τόσο θα μαθαίνουμε να γνωρίζουμε το σύμπαν και τους νόμους που το διέπουν. Έτσι η γνώση του εαυτού μας θα μας οδηγήσει αναγκαστικά προς τη γνώση του Θεού, τη γνώση του μέρους που εμπεριέχει εν σπέρματι τη γνώση του όλου. Αυτή η γνώση του Θεού δεν είναι πλήρης και σφαιρική. Δεν θα νιώσουμε μία ξαφνική φώτιση που θα σώσει την ψυχή μας. Θα ζήσουμε όμως στιγμές αιωνιότητας, σαν το θείο να κλείνει μάτι σε καθέναν από μας.

Η αναζήτηση αυτή είναι ένας μακρύς και δύσβατος δρόμος. Καθ’ οδόν όμως θα έχουμε ανακαλύψει την ομορφιά του κόσμου και του εαυτού μας, θα έχουμε μάθει να αγαπάμε εμάς και τη ζωή. Η χαρά που προσφέρει η γνώση θα έχει μετατρέψει τα πάθη λύπης σε πάθη χαράς. Έτσι ακόμη και τα εμπόδια που θα συναντάμε στο δρόμο μας θα αποτελούν και αυτά μέρος της χαράς».