14 Μαρ Άλμπερτ Αϊνστάιν, o άνθρωπος που άλλαξε την αντίληψη περί φυσικής και ενέργειας

Ποιος μπορούσε να το περιμένει ότι το σιωπηλό, μοναχικό παιδάκι που έμαθε να μιλάει στα τρία του, δεχόταν επικρίσεις για έλλειψη σεβασμού από τους καθηγητές επειδή είχε την μανία να ρωτάει, που κόπηκε σε κάποιες εισαγωγικές εξετάσεις για ανώτερες σπουδές, που με πτυχίο καθηγητή μαθηματικών και φυσικής αναζητούσε εργασία χωρίς επιτυχία, έγινε μια από τις πιο δημιουργικές διάνοιες στην ιστορία της ανθρωπότητας και άνοιξε νέους δρόμους στην επιστήμη.

Σαν σήμερα, στις 14 Μαρτίου 1879, γεννήθηκε ο Άλμπερτ Αϊνστάιν στο Ουλμ της Γερμανικής Αυτοκρατορίας από εβραίους γονείς. Ο πατέρας του και ο θείος του, του ενέπνευσαν την περιέργεια και τον ενθουσιασμό για τις επιστήμες όταν σε ηλικία πέντε χρονών, αναρρώνοντας από μία αρρώστια, του χάρισαν του μια πυξίδα και η μητέρα του, του μετάδωσε το πάθος για την μουσική. Σε μικρή ηλικία ξεκινάει μαθήματα βιολιού και μέχρι το τέλος της ζωής του δεν αποχωρίστηκε το αγαπημένο του όργανο.

Συμβιβαζόμενος με τις επιταγές του εκπαιδευτικού συστήματος, φοίτησε στο γυμνάσιο του Αράου της Ελβετίας και σπούδασε φυσική στο Πολυτεχνείο της Ζυρίχης. Εκεί, το 1901, στα 22 του χρόνια, νυμφεύθηκε τη σερβικής καταγωγής συμφοιτήτριά του Μίλεβα Μάριτς (1875 – 1948). Απέκτησαν μία κόρη χωρίς να έχουν συνάψει γάμο, λόγος για τον οποίο αποφάσισαν να την δώσουν διακριτικά για υιοθεσία για να αποφύγουν την κοινωνική κατακραυγή. Δύο χρόνια αργότερα, παντρεμένοι, αποκτούν τον πρώτο γιο, τον Χανς Άλμπερτ Αϊνστάιν (1904-1973)  και αργότερα τον Έντουαρντ Αϊνστάιν (1910-1965).  Όπως φάνηκε αργότερα, τους ένωσε μάλλον ο έρωτας για τη φυσική, παρά κάποιο τρελό ερωτικό πάθος. «Οι θεωρίες μας» έλεγε (με έμφαση στον πληθυντικό) όταν αναφερόταν στα επιστημονικά ευρήματά του.

Το 1902, ο Αϊνστάιν προσελήφθη «με τα χίλια βάσανα» στο ομοσπονδιακό γραφείο ευρεσιτεχνιών. εκεί, είχε την ευκαιρία να μελετήσει του πολλούς φακέλους με διπλώματα ευρεσιτεχνίας διαφόρων επιστημόνων και η αφορμή για να ξεκινήσει την έρευνά του. Το 1905 δημοσιεύει στο επιστημονικό περιοδικό «Χρονικά της Φυσικής» το επαναστατικής φύσης άρθρο του για την Ειδική Θεωρία της Σχετικότητας, που συγκλονίζει την επιστημονική κοινότητα. Η κεντρική ιδέα της θεωρίας ήταν ότι, αν για όλα τα συστήματα αναφοράς η ταχύτητα του φωτός είναι σταθερή και αν όλοι οι φυσικοί νόμοι είναι ίδιοι, τότε τόσο ο χρόνος, όσο και η κίνηση, εξαρτώνται από το σύστημα αναφοράς στο οποίο μετρούνται (η τιμή τους δηλαδή σχετίζεται προς τον εκάστοτε παρατηρητή).

Τον ίδιο χρόνο δημοσιεύει ένα νέο άρθρο, σύμφωνα με το οποίο αν ένα σώμα χάσει ένα ποσό ενέργειας με μορφή ακτινοβολίας, η μάζα του μειώνεται κατά ποσό E/c2 (c = ταχύτητα του φωτός). Το 1907 παρουσιάζει τη διάσημη εξίσωσή του E = mc2, (όπου E = Ενέργεια, m = μάζα και c = ταχύτητα του φωτός), η οποία ήταν καθοριστική για την παραγωγή της πυρηνικής ενέργειας και την κατασκευή της ατομικής βόμβας, στην οποία ωστόσο δεν συμμετείχε.

Το 1909 διορίζεται έκτακτος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Ζυρίχης κι ένα χρόνο μετά καθηγητής της θεωρητικής φυσικής στο γερμανικό Πανεπιστήμιο της Πράγας, θέση την οποία κράτησε ως το 1912. Ύστερα από τις πιέσεις και την επιμονή διαπρεπών επιστημόνων της εποχής, δέχθηκε να διδάξει στο Ινστιτούτο του Αυτοκράτορα Γουλιέλμου στο Βερολίνο και να γίνει μέλος της Πρωσικής Ακαδημίας Επιστημών. Το Βερολίνο ήταν πλέον η έδρα του. Εκεί χώρισε (το 1914) κι εκεί νυμφεύθηκε για δεύτερη φορά (το 1919), όχι κάποια συνάδελφό του, αλλά την εξαδέλφη του Έλσα Λέβενταλ (1876-1936).

Το 1916 δημοσιεύει τη Γενική Θεωρία της Σχετικότητας, που είναι μία διευρυμένη εκδοχή της Ειδικής Θεωρίας της Σχετικότητας. Σύμφωνα με τη νέα θεωρία, η ύλη προκαλεί καμπύλωση του χώρου. Η βαρύτητα δεν είναι δύναμη, αλλά αποτέλεσμα του γεγονότος ότι τα κινούμενα σώματα ακολουθούν τη συντομότερη οδό μέσα στον καμπυλωμένο χώρο.

Στις 10 Δεκεμβρίου 1921 η Βασιλική Ακαδημία της Σουηδίας του απονέμει το Νομπέλ Φυσικής για τις εργασίες του στο φωτοηλεκτρικό φαινόμενο, με τις οποίες απέδειξε ότι το φως συμπεριφέρεται ταυτόχρονα ως ένας κυματισμός και μία ροή σωματιδίων, ανοίγοντας το δρόμο κυρίως στην έρευνα σχετικά με τα ραντάρ.

Τον Αύγουστο του 1939, με επιστολή του προειδοποιεί τον αμερικανό πρόεδρο Φραγκλίνο Ρούζβελτ για τον κίνδυνο κατασκευής ατομικής βόμβας από τους Γερμανούς, που, όπως επισημαίνει, θα έχει ολέθριες συνέπειες για την ανθρωπότητα. Τον παροτρύνει, ωστόσο, να χρηματοδοτήσει την έρευνα για την κατασκευή ατομικής βόμβας. Τελειώνοντας την επιστολή του γράφει: «Όταν θα είναι έτοιμη η δοκιμή της πρώτης ατομικής βόμβας να καλέσετε σ’ ένα ερημονήσι του Ειρηνικού εκπροσώπους της Γερμανίας, της Ιαπωνίας, των συμμάχων, καθώς και ουδέτερους παρατηρητές. Ρίξτε τότε τη βόμβα στο ερημονήσι μπροστά σ’ όλους αυτούς. Είμαι σίγουρος ότι όταν ο εχθρός πληροφορηθεί τα αποτελέσματα, θα συνθηκολογήσει χωρίς άλλο. Κι έτσι θα αποφύγουμε το θάνατο χιλιάδων ανθρώπων και θα έχουμε και τα χέρια μας καθαρά όταν θα γίνει ειρήνη».

Μετά το τραγικό αποτέλεσμα της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι (6 και 9 Αυγούστου 1945), είπε στη γραμματέα του: «Καλύτερα να έκοβα τα χέρια μου, παρά να έστελνα εκείνο το γράμμα στον Ρούζβελτ». Από τότε, εκτός από το ερευνητικό του έργο, προσηλώθηκε στην υπεράσπιση της παγκόσμιας ειρήνης. Στις 11 Απριλίου 1955 υπέγραψε με τον Μπέρτραντ Ράσελ τη γνωστή δήλωση, με την οποία καλούσε τις κυβερνήσεις των μεγάλων δυνάμεων να βρουν ειρηνικό τρόπο για την επίλυση των διαφορών τους.

Το 1948 διαγνώστηκε με ανεύρυσμα αορτής και η εγχείρηση στην οποία υποβλήθηκε δεν έλυσε το πρόβλημα. Η υγεία του έβαινε διαρκώς επιδεινούμενη. Όταν το ανεύρυσμα παρουσιάστηκε και πάλι αρνήθηκε νέα χειρουργική επέμβαση, δηλώντας ότι προτιμούσε να φύγει από τη ζωή όταν έλθει η ώρα του. Αυτό συνέβη στις 18 Απριλίου 1955, στο νοσοκομείο του Πρίνστον.

Μερικά από τα λόγια του

Το πρόβλημα του ανθρώπου δεν βρίσκεται στην ατομική βόμβα, αλλά στην καρδιά του.

Αυτό που έχει σημασία είναι να μην σταματάμε να κάνουμε ερωτήσεις.

Το μυστήριο είναι το ωραιότερο πράγμα που μπορούμε να βιώσουμε. Είναι η πηγή κάθε αληθινής τέχνης και κάθε αληθινής επιστήμης.

Προσπάθησε να μη γίνεις άνθρωπος της επιτυχίας αλλά να γίνεις άνθρωπος αξίας.

Όταν ένας άνδρας καθίσει παρέα με ένα χαριτωμένο κορίτσι για μια ώρα, θα του φανεί ότι έχει περάσει ένα λεπτό. Όμως ασ’ τον να καθίσει πάνω σε μία καυτή λαμαρίνα για ένα λεπτό και θα του φανεί παραπάνω από μία ώρα. Αυτή είναι η σχετικότητα.

Υπάρχει μία κινητήρια δύναμη ισχυρότερη από τον ατμό, τον ηλεκτρισμό και την ατομική ενέργεια: η θέληση.

Η σπουδαιότερη απόφαση που μπορούμε να πάρουμε είναι αν θα ζήσουμε σε ένα σύμπαν φιλικό ή εχθρικό.

Είναι τρέλα να κάνεις το ίδιο πράγμα ξανά και ξανά ελπίζοντας ότι θα έχεις διαφορετικά αποτελέσματα.

Σκέφτομαι και σκέφτομαι επί μήνες και χρόνια. Από τις εκατό φορές, τις ενενήντα εννιά καταλήγω σε λάθος συμπεράσματα. Μόνο στο ένα τοις εκατό είμαι εύστοχος.

Πρέπει να γίνονται όλα όσον το δυνατόν πιο απλά, αλλά όχι να απλουστεύονται περισσότερο.

Θα έχουμε τη μοίρα που μας αξίζει.

(πηγή: sansimera.gr/biographies/1248 , «Άλμπερτ Αϊνστάιν, 85 μαθήματα ατομικής σοφίας για δύσκολα προβλήματα»,  εκδόσεις Πατάκη)